Zysk, ryzyko i waloryzacja – trzy słowa które zdecydowanie wpisują się w obecną sytuację na rynku rozliczeń robót budowlanych. W Polskich Standardach Kosztorysowania Robót Budowlanych oraz na naszych konferencjach omówiliśmy zasady związane z naliczaniem zysku, kwalifikacją ryzyka oraz waloryzacji. Podczas warsztatów poćwiczymy jak zwykle część praktyczną.
Zarząd Oddziału Warszawskiego SKB zaprasza na V Letnie warsztaty dla kosztorysantów w Warszawie, w trakcie których uczestnicy nie tylko będą mogli zdobyć wiedzę praktyczną, ale również będą mieli możliwość przedyskutowania swoich doświadczeń i problemów.

MIEJSCE WARSZTATÓW:
Hotel „HEDERA”. ul. Warszawska 344, 05-082 Stare Babice

TERMIN WARSZTATÓW:
Rozpoczęcie: 31 maja 2019 r. (piątek) o godz. 15:30
Zakończenie: 1 czerwca 2019 r. (sobota) o godz. 14:30

SPRAWOZDANIE

V LETNIE WARSZTATY DLA KOSZTORYSANTÓW

WARSZAWA 2019

W dniach 31 maja – 1 czerwca 2019 roku w Starych Babicach pod Warszawą odbyły się „V Letnie warsztaty dla kosztorysantów – Warszawa 2018”, a tematem głównym warsztatów były „Zysk, ryzyko, waloryzacja”.

Sytuacja na rynku rozliczeń robót budowlanych w 2018 i 2019 roku jest bardzo dynamiczna i już od dawna nie było tyle rozbieżności – zarówno w szacowaniu robót budowlanych, ofertowaniu oraz ich rozliczeniu. W dalszym ciągu mamy do czynienia z rynkiem wykonawców, którzy dodatkowo, mimo iż mogą spokojnie kształtować ceny na wysokim poziomie, to mają coraz większe problemy nie tylko finansowe, ale również, a może nawet przede wszystkim kadrowe. Zysk wykonawcy, identyfikacja i zarządzanie ryzykiem oraz waloryzacja wartości robót budowlanych to zagadnienia, które w ostatnim czasie są głównymi zagadnieniami dyskutowanymi w branży kosztorysowej.

Przedmiotem warsztatów były następujące tematy:

1. Podstawa kalkulacji – prelegent Balbina Kacprzyk;
2. Koszty BHP w kosztorysowaniu – prelegent Tomasz Rusak;
3. Zysk, Ryzyka – identyfikacja i systematyka, kalkulacja ryzyka – prelegenci: Ryszard Jakubiec, Tomasz Pytkowski, Kinga Cekiera;
4. Rozstrzyganie spraw spornych – prelegent Włodzimierz Cichewicz, Waldemar Nowak;
5. Zarządzanie ryzykiem w BIM – prelegent Stanisław Moryc;
6. Waloryzacja wynagrodzenia za roboty budowlane – prelegent Maciej Sikorski;
7. Ryzyko i koszty ponoszone przy samowolach budowlanych – prelegent Hanna Pokuniewicz.

Balbina Kacprzyk poprowadziła dyskusję na temat podstaw kalkulacji w kosztorysowaniu. W zamówieniach publicznych aspekty te są uregulowane w rozporządzeniach Ministra Infrastruktury. I tak w rozporządzeniu z dnia 18 maja 2004 roku są zdefiniowane pojęcia związane z kalkulacjami – takie jak: cena jednostkowa, metoda kalkulacji uproszczonej, kalkulacja szczegółowa ceny jednostkowej, analiza indywidualna nakładów rzeczowych oraz analiza własna. Dodatkowo w przypadku stosowania katalogów nakładów rzeczowych do określenia nakładów przy określaniu ceny jednostkowej w rozporządzeniu przewidziano metodę ekstrapolacji i interpolacji.

Poza zamówieniami publicznymi zagadnienie podstaw kalkulacji w tym zasad sporządzenia kalkulacji powinno być określone przez strony w założeniach wyjściowych i/lub danych wejściowych do sporządzenia kalkulacji. Pomocne są również zasady określone w Polskich Standardach Kosztorysowania Robót Budowlanych – wydanie II.

Podczas prezentacji tematu Balbina Kacprzyk przedstawiła nową formułę kosztów jednostkowych zaproponowaną we wspomnianych wcześniej Polskich Standardach Kosztorysowania Robót Budowlanych – wydanie II.

W podsumowaniu i wnioskach padły postulaty dotyczące:

            – konieczności stosowania właściwych określeń dot. podstaw kalkulacji;

            – wypracowania wzorców analiz indywidualnych i opisów robót;

            – ujednolicenia określeń dot. podstaw wyceny w publikacjach i programach

   kosztorysowych.

Tomasz Rusak w iście ekspresowym tempie przedstawił zagadnienia związane z kosztami BHP w kosztorysowaniu. Koszty BHP, jak to podkreślano kilkukrotnie w dyskusji są ujmowane w kosztach ogólnych budowy oraz mają wpływ na ryzyko i jego kalkulację. Zdecydowana większość kosztów ponoszonych na BHP jest związana z zagospodarowaniem terenu budowy, jego organizacją oraz instalacjami. Niedopuszczalne jest „dublowanie” tych kosztów, tj. liczenie w odrębnych pozycjach kosztorysowych oraz dodawanie w pozostałych pozycjach narzutu kosztów pośrednich, które już uwzględniają koszty ogólne budowy. W przypadku rozliczenia kosztów ogólnych budowy przyjmuje się koszty BHP na poziomie 1-2 % wartości wszystkich robót budowlanych.

Temat główny warsztatów w referacie opracowanym wspólnie z Piotrem Montewskim przybliżył Ryszard Jakubiec. Ryzyko przy wycenach robót budowlanych, zgodnie z zasadami kosztorysowania powinno być ujmowane w zysku wykonawcy. Jednak czy w zysku, który zazwyczaj oscyluje w okolicach 5% wartości wszystkich robót możemy pokryć wszystkie ryzyka? Dużo zależy od jego zarządzaniem, gdyż zgodnie z przekazaną definicją ryzyko to wymierne skutki zrealizowania się negatywnego zdarzenia łącznie z prawdopodobieństwem wystąpienia takiego zdarzenia. Jak pokazano w trakcie dyskusji ryzyko i jego kalkulacja to nic nowego i od dziesięcioleci było wliczane w wycenach robót budowlanych. W dalszej części wystąpienia omówione zostały wykazy ryzyk nie tylko dla wykonawcy, ale również i dla zamawiającego. Bardzo istotne jest bowiem, by każdy zarządzał ryzykiem, za które odpowiada i na które ma wpływ, a umowy były tak zbilansowane, by nie przerzucać odpowiedzialności za skutki wystąpienia negatywnego zdarzenia na stronę przeciwną.

Kontynuując tematy związane z ryzykiem r.pr. Kinga Cekiera przedstawiła bardzo ciekawą prezentację na temat ryzyk wynikających z postanowień warunków kontraktowych FIDIC i skutków ich wystąpienia w praktyce. Zagadnienia podobnie jak we wcześniejszym wystąpieniu zostały podzielone na ryzyka zamawiającego i wykonawcy. Omawiając kolejne przypadki mecenas podkreśliła, iż zdecydowana większość spraw sądowych dotyczy przypisania wykonawcom skutków wystąpienia ryzyk, za które odpowiada i którymi zarządza zamawiający. Jak się okazuje skutki takich zapisów w umowie mogą być bardzo bolesne również dla zamawiającego, gdyż w skrajnych przypadkach wykonawcy często bardziej opłaca się odstąpić od umowy niż ją zrealizować do końca.

Tomasz Pytkowski omówił praktyczne aspekty zarządzania ryzykiem u wykonawcy. Zarządzanie to zaczyna się już na etapie decyzji, czy będzie składana oferta dla zamawiającego, a brane pod uwagę są wszystkie czynniki, a w szczególności: projektant, projekt, lokalizacja, rodzaj rozliczenia, finansowanie, zamawiający, termin wykonania, pozwolenie na budowę, etc. i ryzyka z tym związane. Inwestycja po prostu jest oceniana i jeżeli istnieje zbyt wiele ryzyk oferta nie jest składana. Kolejny etap zarządzania ryzykiem u wykonawcy odbywa się na etapie składania ofert. Pod uwagę brane są między innymi takie aspekty jak procentowy udział ofertowania podwykonawców, kto sporządzał przedmiary oraz prognoza wzrostu cen. Na tym etapie zaczyna się już szacowanie wartości ryzyk, przy czym w tabelach szacowane są nie tylko ryzyka, ale również szanse. Do końca budowy zarządzanie ryzykiem jest związane nie tylko z kalkulacją ryzyk (strat) ale również szans – rozumianych jako pozytywny wpływ na poszczególne cele. W przedstawionym przypadku przy planowanym zysku wynoszącym 5% wartości inwestycji wykonawca wycenił w ofercie koszty ryzyk na poziomie 1 % (w pokazywanym przypadku koszty nie były szacowane za pomocą kosztorysu szczegółowego, a koszty ryzyk zostały wydzielone z zysku). Po podpisaniu umowy cały czas zarządza się ryzykiem i szansami, tak by dążyć do ich równowagi i wzajemnego znoszenia się kosztów i zysków z tego wynikających. Analizowana jest także możliwość przerzucenia kosztów ryzyk na serwis gwarancyjny. W trakcie dyskusji pokazane były wycinki tabel związanych z zarządzaniem ryzykiem i szansami z rzeczywistej inwestycji.

Włodzimierz Cichewicz i Waldemar Nowak poprowadzili dyskusję i przedstawili temat rozstrzygania spraw spornych. Spory sądowe najczęściej dotyczą oczywiście rozliczenia robót, waloryzacji, zakresu i jakości robót oraz terminów i zapisów sądowych. Jako biegli sądowi prelegenci przedstawili swoje doświadczenia dotyczące spraw spornych, które występują zazwyczaj w przypadku wystąpienia ryzyk. Przybliżono również tematykę arbitrażu, jak i  rozjemstwa. Stowarzyszenie Kosztorysantów Budowlanych prowadzi w chwili obecnej prace nad wprowadzeniem do działalności stowarzyszenia procedury rozjemstwa. Rozjemstwo w stosunku do spraw sądowych na sporo zalet, wśród których można wymienić między innymi odformalizowanie, elastyczne procedury, oszczędność czasu i poufność. Rozjemstwo oczywiście nie może stanowić podstawy do egzekucji, nie jest wiążące kontraktowo dla stron i nie przerywa biegu przedawnienia, ale w przypadku gdy obie strony się podporządkują z pewnością będzie z korzyścią dla obu stron.

Stanisław Moryc już na samym wstępie swojego wystąpienia stwierdził, że BIM nie zajmuje się i nie jest narzędziem do zarządzania ryzykiem. Byłby to najkrótsze wystąpienie, gdyby nie fakt, że istnienie kilka aspektów BIM związanych z ryzykiem. Na przykładowych modelach pokazano przede wszystkim błędy związane z nieprawidłowym modelowaniem i skutkach z tego wynikających oraz mogących mieć dalszy wpływ chociażby na przedmiar robót.  Jak zawsze automatyzacja czynności np. przedmiarowania w BIM niesie ze sobą ryzyko tzw. czynnika ludzkiego i nieprawidłowego oznaczenia elementów modelu. Są też i plusy, gdyż w modelu BIM możemy już na etapie projektowania zdecydowanie zmniejszyć, a nawet wyeliminować ryzyka związane z kolizjami poszczególnych elementów lub instalacji.

Maciej Sikorski na wstępie przybliżył uczestnikom warsztatów regulacje prawne związane z waloryzacją wynagrodzenia za roboty budowlane oraz możliwością zmian umów w przypadku zamówień publicznych. Po omówieniu aspektów prawnych zostały przedstawione statystyki dotyczące zmian cen materiałów, stawki roboczogodziny i kosztów robót budowlanych. Z omawianych zestawień zdecydowanie wynika, iż w chwili obecnej zarówno ceny czynników produkcji budowlanej jak i samych robót utrzymują tendencje wzrostową. Pomimo faktu, iż mamy rynek wykonawców część z nich nie jest w stanie dokończyć bez strat inwestycji, szczególnie tych, które zostały zakontraktowane kilka lat temu. W takiej sytuacji waloryzacja wynagrodzenia wykonawcy jest jedynym sposobem na zapewnienie możliwości zakończenia inwestycji. Paradoksalnie będzie ona zazwyczaj również korzystna dla zamawiającego, gdyż odstąpienie od umowy i zawarcie nowej umowy w obecnej sytuacji będzie po prostu zdecydowanie droższe.  Po omówieniu poszczególnych metod waloryzacji wynagrodzenia za roboty budowlane zostało przeprowadzone ćwiczenie, podczas którego dla kilku przykładowych obiektów obliczono wskaźnik waloryzacji na podstawie różnych publikacji.

Hanna Pokuniewicz przybliżyła uczestnikom warsztatów zagadnienie związane z ryzykiem i kosztami ponoszonymi przy samowolach budowlanych. Po omówieniu aktualnego stanu prawnego i definicji na przykładzie budynku „Czarnego Kota” w Warszawie przybliżone zostały konsekwencje samowoli budowlanej, spośród których najpoważniejszą jest nakazanie w drodze decyzji rozbiórki całego budynku. Z uwagi na fakt, iż samowola budowlana stanowi przestępstwo dodatkową sankcją może być też grzywna lub kara ograniczenia wolności, a nawet pozbawienia wolności do 2 lat. W przypadku spełnienia przesłanek uregulowanych w Prawie Budowlanym właściwy organ może przeprowadzić legalizację samowoli budowlanej – oczywiście po uiszczeniu odpowiedniej opłaty legalizacyjnej. Reasumując, wśród ryzyk ponoszonych przy samowolach budowlanych należy wymienić: wstrzymanie robót, nakaz rozbiórki, katastrofę budowlaną, grzywnę, ograniczenie wolności.

V letnie warsztaty kosztorysantów w Warszawie to oczywiście nie tylko omawiane tematy i dyskusja, która była prowadzona podczas obrad. Równie ważna była dyskusja prowadzona podczas przerw jak i kolacji koleżeńskiej.

Na koniec sprawozdania pragnę podziękować nie tylko wszystkim uczestnikom za przybycie, cenne uwagi i dyskusję, ale również prelegentom i prowadzącym za trud, a przede wszystkim czas poświęcony na przygotowanie warsztatów (wszyscy organizatorzy i prelegenci nie otrzymują  wynagrodzenia, ponoszą koszty udziału i delegacji). Mam nadzieję, że w trakcie warsztatów każdy dowiedział się czegoś nowego.

Do zobaczenia na VI warsztatach kosztorysowych w Warszawie, na które serdecznie zapraszam.

Tomasz Pytkowski